Ketahuilah
nak, kok indak dek buku tiok rueh, indak sambilu malampisi, haram
baguno buluah bambu, mako baitu juo parampuan, nan manjadi rueh jo buku
di dirinyo indak lah lain indak lah bukan sapado dari budi, sadangkan
sambilunyo adolah malu. Parampuan indak babudi ibarat bambu indak ba
rueh, alun tasingguang nyo lah ratak, baru tagisia nyo lah pacah,
parampuan tak punyo malu bak buluah ilang sambilu, bangun lamah tanago
rapuah, hilang kepribadian, pupuih sumangek jati diri, tanpa power tanpa
wibawa. Mangko kok budi lungga indak ba pasak, malu tipih mangulik
dasun, cayia lah martabat parampuan, abih tuah binaso diri. Dek sabab
karano itu nak, supayo iduik taguah ba rueh, nak nyo ba tuah ba sambilu,
jauahi pantang cilakonyo, sumbang duo baleh rang namokan. Itulah
timbangan akhlak, standar moral ukuran nilai, sapanjang adat sopan
santun.
Adopun
nan dimukasuik jo kato sumbang, iyolah suatu laku perbuatan, nan buruak
tacacek tarcalo, tapi alun sampai kapado salah. Kato padanan dari
sumbang yaitu jangga, senjang ataupun sonsang. Atau istilah populer masa
kini “kurang etis”, bandel, norak jo urakan, kalau bahaso di pasaran,
kurang aja indak baradaik, bak baruak harago tigo tali, mantiko… ha, ado
sambuangannyo di ujuangnyo tu ah…na’udzubillah..
Nah… cubo ayah bilang ayah papakan :
Sumbang
duduak. Duduak sopan bagi padusi iyolah basimpuah, bukan baselo cando
laki-laki, nan paliang tacacek bana kalau mancanngkuang jo mancongkong
sabalah lutuik batagakkan bak gaek duduak di lapau. Kok duduak di bangku
di kurisi, rapekkan paho arek2, manyampiang agak salayang, nyampang
mamakai rok singkek, usahlah kaki ditindiahkan, nak jan tasimbah nampak
sajo. Baitupun duduak di honda, dibonceang atau mambonceang, ijan
mangangkang abih2, manjajok dipandang urang. Itu sumbang duduak.
Sumbang
tagak. Usah panagak tantang pintu atau di janjang turun naiak, usah
panagak tapi labuah kalau tak ado nan dinanti, sumbang tagak jo
laki-laki, apolai bukan jo muhrim, konon pulo ba rundiang-rundiang.
Sumbang
jalan. Bajalan musti ba kawan, paliang kurang jo paja ketek, kalau
padusi bajalan surang, saibarat alang-alang lapeh, jatuah merek turun
harago, randah pandangan laki-laki. Usah bajalan ba gageh-gageh, malasau
mandongkak-dongkak, co ayam gadih ka batalua, usah… tapi bajalanlah
siganjua lalai, pado tampuah suruik nan labiah, alu tataruang patah
tigo, samuik tapijak indak mati, aratinyo lamah lambuik, gemulai tapi
tegas, kok bajalan ba samo gadang, jan babanja ma ampang labuah, agak’i
urang di bulakang, kok bajalan jo urang tuo atau jo urang laki-laki,
awak ma iriang di bulakang, baitulah adat ka dipakai.
Sumbang
kato. Bakatolah jo lunak lambuik, duduak kan etongan ciek-ciek, nak
paham urang mukasuiknyo, sumbang bana dek parampuan barundiang co murai
batu bak aia sarasah tajun rumik lah urang mamiliahi, kalau rang tuo
sadang mangecek, pantang mamotong bicaronyo, nantikan dulu sudah2, baru
dijawab patuik dijawab, didakek urang sadang makan usah mangecek nan
kumuah2, pai manjanguak urang sakik usah carito urang mati, kurang baiak
kurang tapuji manunggu utang di nan rami, baitu ajaran sopan santun.
Sumbang
caliak. Kurang taratik rang padusi kok pamana pancaliak jauah, pamadok
arah ka bulakang, pamatuik-matuik diri surang, sumbang. Nyampang awak
pai ba tandang, pajinak stek incek mato tu jan manjala sapanuah ruang,
sabantuak urang manyalidiak, kok awak manjadi tuan rumah, usah pancaliak
ka jam tangan, tasingguang urang sadang duduak, itu ma usia caro aluih,
mangecek jo laki-laki, bia dunsanak atau famili usah pamadok tanang2,
manantang bola matonyo, indak buliah… tapi buanglah pandang ka nan lain,
manakua caliak ka bawah.
Sumbang
makan. Sumbang makan sambia badiri kunyah kenyoh sapanjang jalan,
manguyah tutuikkan muluik, jan tadanga capak dek urang, sabab nan makan
mancapak-capak, bangso si lupak jo si samuik, kuranglah sopan jo
taratik, kalau mahota sambia makan caro si bule dalam pilem. Kok awak
makan jo tangan, angkek nasi jo ujuang tangan, suok nan usah gadang2.
manambuahkan nasi agak2, bia acok asakan saketek, jan sampai piriang
balanjuang, biasokan mancuci tangan, manuangkan aia dalam piriang, jo
kida manjambo galeh, minum sataguak taguak ketek, tahan sandao jan nyo
lapeh. Nyampang awak makan basendok, jan balago sendok jo garpu,
badariang kanai di gigi, dima salasai makan beko, tungkuikkan sendok jo
garapu, kalau lataknyo tatilantang tandonyo makan alun kanyang ataupun
kurang samalero, tasingguang urang punyo alek. Nah… paratikan bana tu
nak kanduang… jan randah pandangan urang.
Sumbang
pakai. Babaju jan sampik2, nak jan nampak rasio tubuah, dima bukik dima
lurahnyo, dima taluak tanjuang baliku jadi tontonan laki-laki, usah
pulo talampau jarang, nan tipih nan tabuak pandang, konon tasimbah ateh
bawah, usah… Satantang mode jo potongan, sasuaikanlah jo bantuak badan,
sarasikan jo ragi kain, buliah sajuak pandangan mato. Dek kau ayah nan
manurun, kulik nan karak-karak anguih, mako warno piliah nan agak amba,
krem jadih, pucuak pun buliah, birunyo nan talua asin, putiahnyo nan
abu-abu, usah dipakai baju sirah piak, dendeng balado kecek urang,
badoso umaik karano awak. Katampek urang kamatian pakai nan polos warno
galok, usah mamakai baju pontong nan ponggeang nampak katiak, usah pulo
babukak tenda mamakai gencu taba2, kurang etis baso kininyo.
Sumbang
karajo. Kakok karajo rang padusi sabateh nan ringan2, nan mudah2, nan
aluih2, manjaik jo manarawang, kadapua masak mamasak manyusun paraboik
rumah, kok ka sawah batanam jo basiang, manyabik atau ma angin, tapi jan
mabajak jo mairiak, baitupun karajo parak, sakadar marambah
manyisiak-nyisiak, mangulik manabang pisang, jangga bana dek rang padusi
kalau mamanjek bagayuik-gayuik manabang mangabuang kayu. Baitupun
mamiliah profesi, nan paliang cocok jadi guru, bidan elok salonpun
buliah, jadi perawat rancak juo, dikasir bidangnyo bana, tapi paralu
ekstra hati-hati nak, kalau manjadi sekretaris, jadi gaet ataupun artis,
konon lai pulo pramugari, gawat piak… gawat. Nah.. buliah manyupir tapi
usah manjadi supir.
Sumbang
tanyo. Ado papatah mangatokan, barundiang sasudah makan, batanyo
salapeh arak, aratinyo kok urang tibo batandang sambuiklah baramah
tamah, jo hormat silahkan duduak, sasudah itu latakkan aia suruah minum,
salasai minum agak sataguak, raso lah cukuik istirahat, baru tanyokan
mukasuiknyo, apo sangajo kadatangan, caro tata krama moderennyo “apa
yang bisa saya bantu”, mako.. kasa lah bana budi awak, alun ta acah
ikuanyo duduak, sambia tagak lalu batanyo, a tujuan datang kamari, indak
buliah tu nak.. indak buliah.. buruak angkuah namonyo awak. Salain nan
dari pado itu, kok tamu awak sadang makan, sumbanglah bana manayokan
“bara harago bareh kini” indak buliah tu, itu pantangan urang
minangkabau tu, ciek lai, kalau bajalan dalam hutan, usah batanyo isi
rimbo, ula harimau jo biruang, indak buliah, kok masuak ka kampuang
banyak upeh, pantang batanyo ka urang lapau, lai mamak manjua sabuak,
atau mamintak tambah gulo stek mak, jan mati gadih kau dibueknyo piak,
indak buliah tu.
Sumbang
jawab. Kalau ado urang batanyo, elok2 mambari jawab, jan sampai urang
tasingguang, umpamo adolah urang ka babalanjo batanyo ka tukang kain,
tukang kain ko anak gadih ko, a katonyo “bisa tigo ribu sameter piak ?”
dijawab dek urang kadai “ampek ribu awak tarimo pak, baok kamari bara
ado”, tibo pulo tanyo nan lain “luntur ndak diak ?”, sambia malengah nyo
manjawab “pai batanyo ka pabrik pak, kami nan tau manjua an ko’, itu
jawab sengkang namonyo tu nak, buruk muncuang dilayan urang, cilako
gadih mudo matah, jauah jodoh tinggi rasaki, alamaik sansaro iduik awak,
indak buliah..
Sataruihnyo
sumbang bagaua. Indak buliah bagaua jo laki-laki kalau awak sajo padusi
surang mancampua bakeh nan banyak, sumbang bagaua samo gadang kalau
bakumpua-kumpua lalok batandang ka rumah urang kecuali ado keperluan,
dek awak tu anak gadih, sumbang bagaua jo paja ketek, sato manyuruak ba
kuciang-kuciang basimbang main kalereang balari bakaja-kaja, atau awak
masih pacaran bagaua lah sarupo laki bini, ilia mudiak indak lakek
lakang, sarupo jawi jo lapiak buruak, sumbang tu…
Iko
sumbang nan pangabisan, namonyo sumbang kurenah. Adopun nan dimukasuik
jo kurenah, iyolah galagat pambaoan, sipaik tabiat jo parangai karakter
kecek rang kini sikap mental caro moderen. Kurang etis kurang lah patuik
kalau babisiak baduo-duo sadangkan awak sadang batigo, kurang lamak
kurang lah elok malucu mambuek garah mahota bakarikik an dalam
manjanguak batakziah, indak buliah galak mancaliak urang jatuah, indak
buliah manutuik iduang di tangah urang rami, atau kuok mangango laweh2,
tamasuak juo sumbang kurenah, mangakok jo tangan kida, saumpamo manjambo
jo manampuang, manunjuak manyetop oto, malambai-lambai dari jauah,
kecuali manjambo galeh sadang makan. Indak pandai manenggang raso
sumbang juo tu namonyo, mako dari itu, kok awak mambali durian, kuliknyo
usah dikaka nak, jan serakkan bijo di laman, pikia kan urang di
subalah, luko kaki lukolah iduang luko di batin nan manyeso, badantiang
tali silaturrahim…
Nah…
itulah inyo sumbang duo baleh piak… susunan cati bilang pandai buah
ranungan candokio ayah nan utang manyampaikan, kok lai tapakai ta
amakan, mulialah diri dalam kampuang, tapuji di masyarakaik, kami lah
sato jo tuahnyo, tapi nyampang lalu indaknyo singgah, inggok nan haram
tampek bakeh, bak aia jatuah ka pasia, mako malanglah badan diri ayah,
nasihat tabuang buruak sajo....
(diambil dan ditulis ulang dari kaset “Pitaruah Ayah untuk Remaja Putri” surahan Angku Yus Dt. Parpatiah
Tidak ada komentar:
Posting Komentar